У невялічкай галерэі-майстэрні народных рамёстваў мы акунуліся ў размовы пра свет выцінанкі. Як яе выкарыстоўвалі нашыя продкі, што зараз засталося нам ў спадчыну, чым адрозніваюцца розныя беларускія школы выцінанкі, які існуе архетып беларускай жанчыны і як спалучаць паганскае і хрысціянскае. Усё гэта ў інтэрв’ю з мастачкай Лізаветай Чырвонцавай.
Лізавета Чырвонцава – мастачка, майстрыца выцінанкі ў другім пакаленні, выкладчыца на аддзяленні дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва музычнага каледжа імя М. К. Агінскага. Жанчына абрала майстэрства выцінанкі, якім займалася яшчэ яе маці, і вельмі годна, яскрава і вытанчана працягвае традыцыю гэтага народнага мастацтва, якое таксама ўжо передала сваім двум дачкам. Разам з тым, Лізавета – народны майстар Беларусі, прыклала і свае нажніцы да таго, каб выцінанку сталі лічыць асобным відам народнага мастацтва.
Зараз выцінка з’яўляецца нематэрыльнай культурнай каштоўнасьцю Беларусі. Наступны крок – прызнане выцінанкі культурнай каштоўнасьцю ад ЮНЭСКА. Жанчына паказвае, што можна спалучаць традыцыйнае, народнае і сучаснае. Яна супрацоўнічала з гадзіннікавым брэндам Hvilina, па матывах выцінанкі Лізаветы можна пабачыць аб’екты на станцыі метро Кавальская Слабада. Працы майстрыцы вісяць у дзіцячым музеі міфалогіі і лесу ў Заслаў і яшчэ многа дзе. І, канешне, ж зараз Лізавета з’яўляецца цэнтральнай фігурай Маладзечанскай школы выцінанкі. Журналістка Юлія Ваўчок сустрэлася з мастачкай у музычным каледжы імя Агінскага ў Маладзечна і паразмаўляла пра дзіўны свет выцінанкі.
– Лізавета, калі ў вас «пстрыкнула», што вы дакладна звязваеце сваё жыццё з выцінанкай, улічваючы, што ў ваша матуля таксама ею займалася? (маці Лізаветы – Вікторыя Мікітаўна Чырвонцава мастак, педагог, майстар выцінанкі, стваральніца Маладзечанскай школы выцінанкі – заўвага аўтара)
– Я гэтым займалася з дзяцінства. Мама паказвала, і для мяне гэта была заўсёды гульня. Як у малога дзіцёнка, ў мяне атрымлівалася хутка вельмі, здавалася, што гэта проста. Лічыла гэта простым заняткам для дзіцёнка. Выцінанка робіцца, калі яна складваецца і ты бачыш толькі кавалак таго, што ты выразаеш. Калі раскладаеш – гэта заўсёды для дзіцёнка момант цуда, што нешта вельмі прыгожае атрымалася.
У мастацкай школе я таксама рабіла дыплом па выцінанке. Калі ўжо паступіла вучыцца ва Ўніверсітэт культуры, там не было ніякай выцінанкі, гэта было адраджэнне гэтага віда [народных рамёстваў]. Бо ён быў ў заняпадзе. Пра яе ўспаміналі толькі на навагоднія святы, калі пачыналі гэтыя сняжынкі выразаць. У людзей не было уяўлення, што выцінанка – асобны від мастацтва.
Чытайце таксама: «Мы не можем всегда плести лапти, нужно развиваться». В чем секрет успеха белорусского соломоплетения
Я паспрабавала розныя напрамкі традыцыйнага народнага мастацтва: і кераміку, і ткацтва, і саломапляценне. Мне яно ўсё падабалася, але я не адчувала, што гэта дакладна мой матэрыял. Усе настаўнікі, хто мяне ведаў, смяяліся, казалі: «Ай, што з цябе возьмеш – ты графік. Ідзі ў ілюстрацыю займайся, яшчэ чым-та». Можа быць, таму, што выцінанка з’яўляецца графічнай формай, з-за гэтага яно мне больш лягло на сэрца. Сам працэс выразання, гэты працэс маторыкі, неяк сышлося. Адчуванне, што – маё, я зразумела менавіта недзе ў гадоў дваццаць.
Калі была на пятым курсе, трэба было рабіць дыплом, выбіраць напрамак, від. Я думаю: «А што я буду рабіць?» Габелен мне яшчэ падабаўся вельмі. Але што габелен? Там многа дзяўчат, якія займаюцца габеленам. Потым мой настаўнік, тут, у Маладзечна, яшчэ быў на той час жывы – Юрый Паўлавіч Герасіменка-Жызнеўскі, ілюстратар-графік, ён кажа: «Чаму ты не хочаш выцінанку?» Я кажу: «Мы ўвогуле не вывучалі там выцінанку». «Ну і што! Гэта ж традыцыйнае народнае мастацтва! У цябе які факультэт? «Народныя рамёслы». Гэта рамяство народнае – чаму не?». Кажа: «Настойваю! У цябе добра атрымліваецца». Неяк ён мяне так падштурхнуў вельмі моцна. Потым і матуля падтрымала. Кажа: «Чаму не? Давай!»
Я пачала шукаць навуковага кіраўніка. Ва ўніверсітэце звярнулася да выкладчыцы, якая выкладала саломапляценне – Лідзія Алегаўна Малахава. Яна згадзілася і падтрымала мяне. Выцінанка – гэта такі цуд! Яна лёгка пайшла распаўсюджвацца і развівацца з-за нейкіх людзей, якія ў свой час падтрымлівалі другіх.
Пыдтрымалі матулю – тут, у Маладзечна. Падтрымалі мяне. І гэты від пачаў захопліваць паступова ўсю прастору. Адчуванне, што гэта патрэбна, што гэта падабаецца людзям, што гэта вельмі цікава, што гэта вельмі глыбока, што праз выцінанку можна не проста нейкую уталітарную сняжыначку ці каруначкі выразаць, гэта ўвогуле мяжа паміж станкавым і народным мастацтвам. Гэта можа выглядаць як графіка, вельмі складаная, цікавая графіка. Але традыцыйны, народны пачатак павінен заўсёды захоўвацца. Мы адчулі гэтую моц, патэнцыял гэтага віда мастацтва, таму, мне здаецца, яна і пачала настолькі моцна развівацца.
выцінанка была ў заняпадзе. Пра яе ўспаміналі толькі на навагоднія святы, калі пачыналі сняжынкі выразаць
– Можна сказаць, што ўсё пачалося з дыплома вашага? Тады вы пачалі «сплятаць, звязваць» традыцыйнае і сучаснае?
– Так. Для мяне гэта момант прыняцця. Было ўяўленне, што традыцыйнае мастацтва нельга надта моцна рухаць. Яго нельга кранаць і пераводзіць у сучаснае рэчышча. Тое, што мы хацелі выйсці на нейкі другі ўзровень, для многіх было непрымальна. А калі вы пачнеце нешта прыдумляць, новыя формы, гэта можа вывесці за рамкі гэтага віда творчасці і ўжо будзе не традацыйнае, не народнае, а нейкая сучасная графіка.
– А як вы свой дыплом абаранілі, калі вы – першая, хто рабіў на «Народных рамёствах» выцінанку? Як вас ацэньвалі?
– Вельмі добра. Спадабалася. Спадабалася ўсім. Гэта было нешта незвычайнае ўвогуле. У той жа час – традыцыя і варыянты графічных вобразаў. У мяне было «Кола жыцця», крыж з дэкаратыўнымі элементамі і асноўныя пункты каляндарнага кола. Гэта як цыкл жыцця чалавека.
Канешне, нагледжанасці вялікай і не было [у выкладчыкаў]. Традыцыйная выцінанка вельмі часта была цёмнага, чорнага колеру. У мяне была выцінанка з чорнай паперы. Графічнасць гэтай формы – вельмі выразная праз фон і праз кантраснасць самой паперы. Я памятаю, былі моманты, казалі: «Ай-яй-яй, чорныя анёлы, як так». Былі рэчы, калі мне прыходзілася казаць – гэта нармальна, гэта можа быць. Былі людзі, якія казалі: «Так, гэта вельмі цікава, рабі-рабі». А былі людзі, якія казалі: «О нее, гэта што гэта такое? Гэта не беларускае, гэта не традыцыйнае». Розныя былі адносіны.
– Я чытала, што выцінанкі рабілі і выкарыстоўвалі часцей за ўсё, як фіранкі. Як яшчэ яе выкарыстоўвалі?
– Фіранкі рабілі, потым рабілі сурвэткі круглыя. Іх маглі класьці пад вазон, на стол. Аздаблялі таксама каруначкамі, іх называлі «падзоры». Аздаблялі абразы. На заходняй тэрыторыі Беларусі, вельмі былі распаўсюджаныя абразкі, якія друкаваліся у Польшчы. Яны былі рознымі колерамі размалёваныя і вось іх аздаблялі яшчэ як рамачкай выцінанкамі. Яны заўсёды былі даволі простыя, самі па сабе ўзоры – такія традыцыйныя беларускія ўзоры. Не было складаных рэзаў. Два-тры рэзы, якія рабілі гэтую дзюрачку і проста ўзор складаўся з даволі простых выразаных ромбікаў, трохвогульнічкаў. Аздоба такая. Яны падобныя былі да ткацтва, падобныя былі да разьбы па дрэву.
З выцінанак рабілі Фіранкі, сурвэткі, імі Аздаблялі абразы
Ва ўспамінах ўжо сталых людзей казалі, што маглі ажно сценку ўсю упрыгожыць фігуркамі, выявамі: кветкамі, дрэўцамі. Як маляваны дыванок, але маглі на бялёную сценку цэлы кут упрыгожыць. Як там было на самой справе…
Яшчэ аздаблялі калядныя зоркі, з якімі хадзілі на Раство. У здымках старых, калі прыблізіць, прыглядзецца дакладна, то можна ўбачыць, што зоркі аздоблены асобнымі элеменцікамі, пазламі, выразанымі з выцінанак. Кветкі папяровыя рабілі. Маглі аб’ёмныя кветкі рабіць. Рабілі такія рэчы, якія выкарыстоўваліся для аздобы інтэр’ераў. Гаспадыня рабіла.
Матуля расказвала, што калі яна размаўляла са старэнькай бабулькай з Брэстчыны, тая казала, што былі нейкія формы – выцінанкі выяў, якія былі як абярэгі. Бабуля казала, што такую форму маглі павесіць недзе каля калыскі, ці над калыскай можна неяк прымацаваць ці наклеіць гэтую выцінанку. Над уваходам, над дзвярамі вешалі. Былі, імаверна, і формы, якія існавалі як сакральны прадмет. Можа якія крыжы былі ці што. Вобраз, які б перадаваў абарону.
Рабілі з ўсяго, што маглі знайсьці. Проста ў каго якія былі сродкі, у каго адкуль якая папера была. Маглі зусім з тоненькай паперы рабіць. Розныя. Самы росквіт выцінанкі – гэта канец 19 пачатак 20-га стагоддзя. Ужо была папера, яна даступна была і для простага чалавека.
Раней у хаце была курная печ, дым выходзіў ва ўнутр хаты, таму сцены былі заўсёды закопчаныя. Калі ўжо прыдумалі печ з комінам, які выходзіў праз страху, ужо была чыстая хата, так і казалі «чыстая хата» – бялілі сценкі, была прыгожая белая печ. Можна было дадаць аздаблення. Менавіта на гэты час прыходзіцца росквіт увогуле ўсіх традыцыйных відаў як ткацтва ці вышыўка. Гэта аздоба інтэр’ера напрамую была звязана са зменай хатняй прасторы.
калі пытаешся, ці рабілі вы выцінанкі, бабулі звычайна кажуць: «якія выцінанкі, нічога мы не рабілі!» А пачынаю выразаць, бабуля кажа: «Што-та ты не так робіш. Дай я пакажу, як трэба»
– Калі быў заняпад самы вялікі выцінанкі і чаму?
– Яна-та існавала заўсёды гэта выцінанка. Асабліва ў народнай традыцыі. Ёй не надавалася такого моцнага значэння. Калі вось ткацтва тут, да – яно яркае, надоўга захоўваецца, гэта быў абавязковы момант маёмасны. Маёмасць маладой. Яна павінна была наткаць, навышываць, гэта павінен быў быць яе пасаг. Выцінанка ж даволі ўтылітарная рэч. Можа быць, з-за гэтага і не надавалася такой ўвагі ёй.
Вось тыя, дзяўчаты, якія яшчэ дзесяць гадоў таму вучыліся, я іх усё прасіла: «Дзяўчаты, вашыя бабулі, якія па вёсках засталіся, можа сваячкі якія, папытайцеся, як яны рабілі выцінанку. Дзяўчаты кажуць: надта смешна, што калі пытаешся – ці рабілі вы выцінанкі, бабулі звычайна кажуць: якія выцінанкі, нічога мы не рабілі! А дзяўчына кажа: «Я пачынаю паказваць, пытаюся, бабуля, а ці вось так рабілі? Выразаю, а бабуля кажа: «Што-та ты не так робіш. Дай я пакажу, як трэба». Яна забірае ў яе з рук, пачынае выразаць. Бабуля выразае: вось так, гэта кветка, гэта зорка. Агульнай назвы не было. І таму бабулі ўсё ведаюць, як гэта рабіць, але гэтаму не надавалася нейкае значэнне.
Таму самы заняпад – гэта пасля 50-х, 60-я. Калі ваенныя гады прайшлі. Адразу пасля вайны людзям хацелася аздобіць, упрыгожыць хату. Яны выразалі, нешта клеілі. Пасля ўжо як жыццё наладзілася, усе больш-менш маглі сабе з тканіны фіранкі купіць. Па-іншаму ўпрыгожыць іх хату. То выцінанка адыходзіла, ўсё станавілася навагодняй, каляднай традыцыяй. Гэтыя сняжынкі ў лепшым выглядзе. Яны як былі, так і засталіся ў часе.
Гэта была традыцыя. Увага да яе то знікала, то з’яўлялася. Канешне, ужо ў савецкі час ёй менш надавалася ўвагі. Я ведаю па ўспамінах матулі, калі яна ездзіла яшчэ на ВДНХ у Маскву, калі збіралі розных майстроў з рэспублік, яны паміж сабой размаўлялі: літоўцы і ўкраінцы казалі, што (у іх таксама вельмі моцная традыцыя) яны б хацелі зрабіць нейкае даследванне і напісаць навуковы артыкул пра выцінанку. Але ж гэта трэба было ўдакладняць усё ў Маскве. У Маскве заўсёды абразалі, не давалі. Казалі, што гэта такі за від? Гэта не від [народнага мастацтва]
Можна сказаць, амаль забаронена была выцінанка для вывучэння. Але тыя ж самыя ўкраінцы, літоўцы вельмі шанавалі сваю традыцыю. Яны яе падтрымлівалі ўсё роўна. Майстроў падтрымлівалі. Гэты від у іх не ўбіралі на задні план. Яны яго трансліравалі. А ў нас так адбылося, што ёсць беларуская саломка, ёсць іншыя віды народнага мастацтва, якія б, здавалася ярчэйшыя, больш выразныя, а што такая выцінанка?
Ужо ў канцы 80-х гадоў пачалі цікавіцца прафесійныя мастакі, людзі-асобы, якія гэты від на працягу ўсяго свайго жыцця падтрымлівалі, паказвалі яго ўсім. Можна сказаць, выцінанка на асобах выжыла. З’яўляўся нейкі чалавек, майстар, які зьбіраў гэтую традыцыю, у яго былі вучні і ён так зараджаў энергіяй, зараджаў гэтым відам мастацтва, натхняў, што многія і пачалі яго развіваць і таксама выкладаць, паказваць. Так вось адбылося ў некаторых рэгіёнах – што ў Маладзечна, што ў Навагрудку.
У навагрудскай традыцыі была жанчынка – Ніна Пятроўна Шурак (зараз яе справу працягвае народны майстар Рэспублікі Беларусь Наталля Аляксандраўна Клімко — заўв. Л.Ч.), якая хадзіла па вёсках і збірала гэтыю традыцыю. Збірала, збірала, збірала ўсё, і потым знайшліся людзі, якія сталі працягваць гэтую традыцыю. Так і тут [у Маладзечна] атрымалася, што Вікторыя Мікітаўна пачала гэты від. Яна выкладала ў школе, пачала тут [у каледжы Агінскага] яго выкладаць. Знайшліся людзі, якія на працягу свайго жыцця падхапілі, пачалі трансліраваць, выкладаць, вывучаць.
Можна сказаць, амаль забаронена была выцінанка для вывучэння
– Ці ездзілі ў навуковыя экспедыцыі, каб збіраць матэрыял для вывучэння?
– Не, не ездзілі, не збіралі так. Гэтыя асобы яны і збіралі самастойна для сябе. А што бы гэта была нейкая цікавасць з навуковага боку, то можа толькі Яўген Міхайлавіч Сахута пачаў таксама падтрымліваць вельмі моцна выцінанку і дапамагаць майстрам выцінанкі.
Атрымліваецца, калі спытацца ў музеях, то можа быць, нешта недзе і захавалася, але яно ўжо ў такім дрэнным стане. Неяк у Вілейскім музее спыталася: ці ёсць выцінанка? Яны мне прынеслі. Але ўжо не было як яе раскласці. Вялікая такая прыгожая фіранка. Яна ляжала ў складзеным відзе і яе ўжо амаль нельга разабраць, бо яна прыклееная паміж сабой.
Самыя раннія выцінанкі лічацца недзе з 30-х гадоў. Захаваныя ёсць выявы. У музеі старажытнабеларускай культуры ёсць. Калі я не памыляюся ксяндза Варанецкага (ксёндз Міхал Варанецкі займаўся выцінанкай — заўв. аўт). Усё сабіралася потым па ўспамінам. Ужо такія сталыя людзі садзіліся, самі выразалі, казалі: вось так мы рабілі, вось так.
Ёсць яшчэ носьбіты ў Любаньскім раёне – народны майстар Рэспублікі Беларусь Адзінец Наталля Рыгораўна, ёй ўжо 84 ці 85 ужо гадоў. Жанчынка, якая непасрэдна што рабіла ў маладосьці, тое яна і зараз робіць. Яна не толькі з паперы выразае. З газеты. Выразае яшчэ з тонкай такой тканіны баваўнянай – перкаль. Выразае і яшчэ расфарбоўвае. У Любаньскім раёне яны гэтыя ўсе дзюрачкі яшчэ і рознымі колерамі падмалёўваюць.
Неяк у Вілейскім музее спыталася: ці ёсць выцінанка? Яны мне прынеслі. Але ўжо не было як яе раскласці
– Якія існуюць геаграфічныя цэнтры выцінанкі?
– Самы выразны – гэта Навагрудскі. Адрозніваецца ад другіх рэгіёнаў тым, што ў іх тэхніка цікавая, выкананне. Называецца «выбіванка», «выцінанка-выбіванка». У іх стамеска заточаная і малаточак. Яны на драўляную паверхню, на нейкую дошачку ложаць тоўстую паперу складзеную. Яны прамалёўваюць сетку і потым гэтую сетачку стамескай яны выразаюць. Не нажніцамі. Яны выбіваюць. Таму і выбіванка.
Ёсць Брэсцкая моцная традыцыя. У іх таксама вельмі прыгожыя беленькія фіранкі. І ёсць майстры, якія працягваюць сваю традыцыю.
Наша Маладзечанская выцінанка. Яна, можна сказаць, не менавіта народная традыцыя. Гэта ўжо школа, якая развілася непасрэдна на базе навучальльных устаноў. Гэтым і незвычайна, што традыцыю мы мэтанакіравана захоўвалі. Захоўвалі педагогі і яе перадавалі сваім навучэнцам і вось наша школа ўжо распаўсюдзілася праз сваіх вучняў амаль па ўсёй Беларусі. У многіх рэгіёнах таксама ёсць майстры нашай школы, нашыя былыя навучэнцы, якія паехалі ў Віцебск, якія паехалі ў Гомельскую вобласць. Павезлі яе па ўсіх.
Маладзечанская выцінанка – можна сказаць, не народная традыцыя. Гэта ўжо школа, якая развілася на базе навучальльных устаноў. і распаўсюдзілася праз сваіх вучняў амаль па ўсёй Беларусі
– Я недзе ў інтэрв’ю бачыла, што ў вас ёсць дочкі, і яны таксама займаюцца выцінакай. Вось як яны гэтым зацікавіліся, ці ёсць тое, што яны ў вас пытаюцца, ці яны таксама хочуць нешта там сваё, сваю рэвалюцыю ў выцінанцы зрабіць?
– У мяне такія дзяўчаты вельмі самастойныя, у іх свой погляд на жыццё. Старэйшая таксама тут вучылася ў нас у каледжы і рабіла дыпломную працу па выцінанке ў нашым чырвоным касцёле. І яна рабіла амаль двухметровую выцінанку святога Францішка Асійкага. Выкарыстоўвала ўжо сучасныя матэрыялы. І потым яна адвучылася ва Ўніверсітэце культуры таксама на факульцеце дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва: народныя рамёслы і этнадызайн. Таксама рабіла выцінанку, цыкл па святах календарных. У яе увогуле такі цікавы падыход – надта яна цягнецца да манументалізму. Яе выцінанку можна павялічыць да здараваеннага муралу. У яе вельмі дызайнерскія формы. Яе выхад пайшоў у спалучэнне дызайна і выцінанкі. Незвычайна выглядае, вельмі цікава. Яна любіць выразную форму.
Малодшая ў мяне вучыцца тут, у каледжы, але яна не выцінанкай пайшла займацца, а разьбой па дрэве. Так яна сама маленькая выразала і зараз яна таксама вельмі добра выразае.
– Давайце паразмаўляем пра, мабыць, маю любімую тэму – сімвалізм. Мне цікава, адкуль у вас многа міфічных, архетыпічных вобразаў. Вы вывучылі міфалогію? Адкуль гэта ідзе?
– Мне заўсёды падабалася міфалогія, з самага дзяцінства. Памятаю, грэчаскую міфалогію прачытала, потым міфалогію наступных краін. Была любоў да гэтага.
Я сама шукаю літаратуру, менш чытаю мастацкай літаратуры, больш звязанай непасрэдна з культурай, з фальклорам. Увогуле, кожнаму – сваё. Нехта жыве ў свеце матэрыялістычным, яму падабаюцца формы проста прыгожыя, каб там былі кветкі, раслінкі, тое, што проста будзе ўпрыгожваць інтэр’ер. Для мяне больш цікава рабіць такія рэчы, якія маюць змест, сэнс. Гэты сэнс можа быць пераданы праз стылізаваны вобраз, сілуэт, фігуры. Таксама і праз арнамент. Арнамент таксама можа перадаць нейкі сімвал, форму. Гэта могуць быць увогуле формы і сімвалы, звязаныя з хрысціянствам, з традыцыйнай беларускай культуры.
– Таму што ў міфалогіі ёсць асноўныя фігуры – Пярун, якія-небудзь русалкі. Але ж, па сутнасці, можна ствараць свае вобразы.
– Канешне. Можна ствараць і выдуманыя вобразы. Але ўсё роўна, аснова там ёсць. Калі разглядаць тую ж самую міфалогію, то лічыцца, што многія вобразы, якія зараз транслююцца вельмі часта ў інтэрнэце, у свой час таксама былі прыдуманыя. Шпілеўскім тым самым (пісьменнік, журналіст Павел Міхайлавіч Шпілеўскі – заўв. Л.Ч.). Кажуць, што не існавала, не зафіксавана ў традыцыі нейкага вобраза, а ў яго ёсць гэты персанаж. То бок хутчэй за ўсё ён сам і прыдумаў гэты вобраз. Але ці было гэта на самой справе?
Калі чытаю нават апісанні гэтых вобразаў. Як ён выглядаў? Нейкую функцыю маглі назваць, што ён мог тое-тое-тое, ці за тое адказваў, а на самой справе, хто яго там ведае, як ён выглядаў. Гэта ўсё роўна фантазія чалавека. Яму нешта прывідзілася. Ён: ааа, там дамавік пабёг, ці яшчэ нешта. Гэта падсвядомая нейкая праца.
– І гэта месца для творчасці?
– Так, месца для творчасці.
– Таксама я чытала, што нехта з святароў, калі ўбачыў у вас на стале кніжку пра паганства ці міфалогію, то быў незадаволены. Вы робіце і паганскія вобразы і ў той жа час – хрысціянскія матывы і сюжэты. Як у вас гэта ўжываецца і спалучаецца?
– Так, ёсць кніжка вялікая «Міфалогія беларусаў», энцыклапедыя такая прыгожая. Зразумела, мне, чалавеку веруючаму бліжэй хрысціянства. Мне цікава з гэтым працаваць. Формы цікавыя, сімвалы. Увогуле, гэта вельмі багатая культура, вельмі багаты пласт, які, можа быць зараз у сучасным свеце ўсё менш і менш цікавіць людзей. А гэта цэлы космас!
У той жа час нельга адкінуць нашу традыцыйную частку, якая была як аснова. Гэта была першасная ступень плямёнаў на нашых землях, а потым была надстройка хрысціянства. Таму многа нейкіх рэчаў, якія настолькі перапляліся вельмі моцна, вельмі плотна і неразрыўна, яны існуюць. Адкідываючы адну частку, разглядаць толькі другую, мне здаецца, гэта неправільна.
Калі мы будзем разглядаць беларускую культуру, то мы павінны яе разглядаць усю. Адкінуць адно і лічыць, што гэтага не было, ці гэта дрэнна – нельга так. Гэта проста як частка культуры і яе трэба ўспрымаць, як частку культуры, якая ёсць і існавала, вялікі ўплыў потым і на астатнія вобразы прыўнесла. Вельмі многа вобразаў з такіх паганскіх персаніфіцыравалася ў вобразы святых. Той жа самы Ярыла стаў святым Юр’ем. Свядомасць чалавека перанесла гэты вобраз. Таму як можна разарваць гэта? Пярун стаў Іллёй. Гэта замена паганскага вобраза святым. Трэба было, каб хрысціянства прынялі, таму вобразы былі падобныя – па сваёй структуры, функцыі для простага чалавека, гэта было зразумела.
Як бы не хацелася сучаснаму чалавеку, можа ён і закрывае вочы на нейкія рэчы, але ўсё роўна, мы існуем у хрысціянскай традыцыі. У той жа час гэтага паганства вельмі многа. Гэта і забабоны. Калі ў царкву нельга ў такой-та адзежы хадзіць. Тыя ж самыя святары кажуць, столькі гэтых забабонаў, якія выйшлі з паганства, і трэба змяніць уяўленне чалавека. Навошта несці ежу на могілкі? Гэта ж паганская традыцыя, абсалютна паганская традыцыя. Таму трэба і ўмець раздзяліць і ў той жа час разумець, што гэта традыцыя, і ты ад яе нікуды не дзенешся. Я заўсёды падыходжу да гэтых вобразаў з пункту гледжання назіральніка.
традыцыйнае мастацтва, народнае больш лажыцца на сэрца простаму чалавеку, больш зразумелае яму
– Я заўважыла, што ў вас многа выяў розных жанчын. Мне цікава, як з аднаго боку, вы перапрацоўваеце гэтыя міфы, архетыпы. Можа вы вынайшлі архетып беларускай жанчыны? Раскажу перадгісторыю: у мінулым годзе годзе ў Мастацкім музеі была выстава «Жаночы род». І мне, з аднаго боку стала неяк сумна. Выстава была суперкрута зроблена, але пасля выставы я зразумела, што беларуская жанчына – нейкая пакутніца. Яна абавязкова толькі прымае лёс, яна не змагаецца. Але ж, здаецца, што і ў гісторыі і ўвогуле беларускія жанчыны былі рознымі. Тыя ж самыя русалкі – спакусіцельніцы. Але гэтага на выставе не было. І мне стала цікава: якая яна – беларуская жанчына? Мне цікава, ці думалі вы пра гэта і што вы скажыце на гэты конт?
– Мне здаецца, што беларуская жанчына мае такі моцны стрыжань, які ўвогуле вельмі цяжка папсаваць, зламаць і нешта з ім зрабіць. Тое, што яна вельмі глыбока раненая сама па сваёй сутнасці – ёсць такое. Ад гэтага мы не зможам адысці, гэта як рана – яна ёсць. Таму што на кожны лёс выпадала нейкая трагедыя.
Калі разглядаць асабістую гісторыя – гісторыю жаночага роду, то, канешне, я не вельмі глыбака зайшла да ведання сваіх каранёў, але ўсе жанчыны майго роду вельмі моцна пакутвалі ў свой час. Амаль у кожнай жанчыны быў трагічны лёс. У той жа час, яны былі вельмі моцныя ўнутрана. Яна можа быць мяккая, яна, здаецца, што яна такая падатлівая, але калі яна нешта паставіла сабе, то нізвергне гара яе.
У мяне адчуванне, што гэты стрыжань – вельмі каштоўная рэч у нашым менталітэце жаночым. Што б не зрабілася, яна ўсё роўна будзе ісці. Будзе ісці наперад.
Мне таксама кажуць: што ты ўсё пастаянна гэтых цётак робіш? Не б там мужыка зрабіла. А ў мяне разуменне, што мастак-мужчына заўсёды маляваў жанчыну, але ён заўсёды маляваў яе ці выяўляў яе са свайго погляду. Можа быць, у мяне больш такі феміністычны падыход, але ён не можа адчуваць тое, што насамрэч ёсць унутры жанчыны. Жанчына перадасць унутраны стан свой. А мужчына больш знешні вобраз счытвае. Вельмі рэдка можа хто ўнутраны голас гэты перадаць.
Чытайце таксама: «Наши предки всегда были модниками!». Интервью с куратором выставки «Анталогія прыгажосці»
Мне кажуць: «што ты ўсё пастаянна гэтых цётак робіш? Не б там мужыка зрабіла». Можа, у мяне феміністычны падыход, але мастак-мужчына не можа адчуваць тое, што насамрэч ёсць унутры жанчыны. Жанчына перадасць унутраны стан свой. А мужчына – знешні вобраз
– Вы казалі недзе ў інтэвр’ю, што вы б хацелі музей дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Давайце памарым, якое б месца там займала выцінанка, як бы гэта ўсё выглядала і што б гэта было?
– Так. Увогуле, было б супер, калі б быў нейкі вялікі музей дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Ён бы быў настолькі для людзей простых, працаваў бы больш, чым якія другія музеі. Бо традыцыйнае мастацтва, народнае больш лажыцца на сэрца простаму чалавеку, больш зразумелае яму. Ці вось гэтай дэкаратыўнасьцю, ці сваёй традыцыяй, якая ўсё роўна ёсць у падсвядомасьці. І не выкараніш яе. Такое высокае мастацтва трэба разумець. А традыцыйнае, народнае мастацтва – яно для ўсіх. Таму і ёсць народнае. Мне здаецца, гэта было б запатрабавана. Вельмі.
Многа майстроў, якія працуюць зараз, робяць рэчы фантастычнай якасьці! І цікавыя і прыгожыя. Сабраліся ўсім бы светам, можна сказаць. Экспанаты проста бы неслі ад шчырага сэрца туды. Зрабілі б супер музей! Можна было б зрабіць розныя залы з рознымі напрамкамі.
У кожнай краіне ёсць музей традыцыйнага і народнага мастацтва ці рамёстваў. А вось у Беларусі – няма. І гэта вельмі сумна. Ёсць нейкія асобныя часткі – там-там-там. Гэта ж столькі ўсяго [можна паказаць]! І экспанаты, якія ўжо захоўваюцца доўгі час. Ёсць працы майстроў, якіх ужо няма, але трэба, каб іх бачылі. Гэта такая тэма.
І выцінанка б там займала сваё месца. Усе б былі школы прадстаўлены, напрамкі. Тут калі кожны аўтар прынясе па адной працы – ужо быў бы зал! Такая перспектыва!
Чытайце таксама: «Процесс создания Музея маляванки был запущен в 1988 году». Как появился Музей маляванки и почему туда стоить сходить сейчас
У кожнай краіне ёсць музей традыцыйнага і народнага мастацтва ці рамёстваў. А вось у Беларусі – няма. І гэта вельмі сумна
– Можа паўплываць тое, што ў ЮНЭСКА прызнаюць выцінанку культурнай каштоўнасьцю?
– Вельмі спадзяёмся, гэта будзе наданне афіцыйнага статусу культурнай каштоўнасці. Вельмі хочыцца спадзявацца на гэта момант. Можа тут у Маладзечна хаця б музей выцінанкі зрабіць. Хаця б якое памяшканне далі і мы б зрабілі проста з яго цукерку. Працы вельмі многа.
Больш пазнаёміцца з творчасьцю Лізаветы Чырвонцавай можна на яе сайце і ў інстаграм.
Гутарыла: Юля Ваўчок, фота аўтара, заглаўнае фота Кацярыны Аракчэевай
